Biblical Archaeology in Ancient Israel (& Beyond)
(Facebook)
Stuart Steinberg
Zniszczenie Egiptu miało miejsce podczas wyjścia Izraelitów z Egiptu
Wszystkie dowody wskazują na to, że wyjście Izraelitów z Egiptu miało miejsce tuż przed inwazją Hyksosów około 1700 r. p.n.e. (konwencjonalne datowanie). Po pierwsze, jeśli spojrzymy na tekst biblijny, wyraźnie mówi on, że plagi spowodowały chaos i ruinę w Egipcie. W Księdze Wyjścia 10:7 przed plagą gradu urzędnicy faraona mówią do niego:
„Jak długo ten człowiek będzie dla nas sidłem? Wypuść lud, aby oddał pokłon Panu, Bogu swemu. Czy jeszcze nie zdajesz sobie sprawy, że Egipt jest zrujnowany?”.
Musimy więc poszukać czasu, w którym Egipt był w ruinie, aby określić właściwy czas na Exodus.
Jeśli spojrzymy na III wiek pne, egipski historyk Manetho pisze tuż przed inwazją Hyksosów
Tutimaeus [0]. Za jego panowania, nie wiem z jakiego powodu, uderzył w nas podmuch Boży; i niespodziewanie, z regionów Wschodu, najeźdźcy niejasnej rasy maszerowali w przekonaniu o zwycięstwie nad naszą ziemią. Główną siłą z łatwością obezwładnili władców kraju, a następnie bezlitośnie spalili nasze miasta, zrównali z ziemią świątynie bogów i potraktowali wszystkich tubylców z okrutną wrogością, masakrując niektórych i prowadząc w niewolę żony i dzieci innych.
Tutimaeus to po grecku faraon Dudimose z XIII dynastii. Oryginalna praca Manetho na temat historii Egiptu została napisana w języku greckim dla faraonów Ptolemeuszy w Aleksandrii. Z jego tekstu jasno wynika, że jakaś straszna katastrofa wydarzyła się w Egipcie za panowania Dudimose przez Boga w liczbie pojedynczej, co pozwoliło Hyksosom na inwazję, a nawet podbój Egiptu bez „zadawania ciosu” Jest to kolejny wskaźnik, że zniszczenie Egiptu odnotowane w Biblii Hebrajskiej miało miejsce przed inwazją Hyksosów. Również żydowski historyk Artapanus około 3 wieku pne umieszcza Mojżesza dorastającego w pałacu Chaneferre. W całej historii Egiptu jest tylko jeden faraon z tym imieniem koronacyjnym. To Khaneferre Sobekhotep IV, który żył w połowie XIII dynastii.
Innym dowodem jest papirus Ipuwer datowany przez uczonego Johna Van Setersa na koniec XIII dynastii tuż przed inwazją Hyksosów. Zapisano w nim zniszczenie Egiptu, takie jak
2: 5-6 Plaga jest w całym kraju. Krew jest wszędzie.
2:10 Rzeka jest krwią.
2:10 Ludzie wzdragają się przed skosztowaniem – istoty ludzkie i pragną wody
3:10-13 To jest nasza woda! To jest nasze szczęście! Co mamy z tym zrobić? Wszystko jest ruiną.
Ponadto są następujące fragmenty:
5:5 Wszystkie zwierzęta, ich serca płaczą. Bydło jęczy…
9:2-3 Oto bydło się błąka i nie ma nikogo, kto by je zgromadził.
4:3 (5:6) Bo dzieci książąt są rozbijane o mury.
6:12 Bo dzieci książąt są wyrzucane na ulice.
6:3 Więzienie jest zrujnowane.
2:13 Ten, który kładzie brata swego w ziemi, jest wszędzie.
3:14 Jęk jest w całej ziemi, zmieszany z lamentami
Wiele osób pisało o podobieństwach między papirusem Ipuwera a plagami z Biblii hebrajskiej. Nie jest to jednak moim zamiarem. Chodzi raczej o pokazanie, że papirus wskazuje na czas zniszczenia Egiptu.
Ponadto z powodu zniszczenia Egiptu Azjaci na północy Kanaanu wiedzą o tym i obawiają się inwazji, jak napisano:
15: 1 Azjaci znają stan ziemi
Są dziś uczeni, którzy wątpią, czy Hyksosi najechali Egipt. Dochodzą jednak do takiego wniosku, ponieważ nie wydaje się, aby istniała warstwa zniszczenia w okresie przed Hyksosami lub Hyksosami. Ale sam Manetho mówi, że Hyksosi byli w stanie najechać Egipt bez „uderzenia”, więc miałoby to sens, dlaczego nie ma prawdziwej warstwy zniszczenia. Ponadto dr Manfred Bietak, główny archeolog Avaris, który jest obszarem biblijnego Goszen, znalazł wiele pochówków wojowników w warstwie F, którą datuje na wczesny okres Hyksosów.
Dr Bietak pisze
„W tym okresie wiele grobów należało do wojowników, którzy zwykle byli wyposażeni w sztylet i topór bojowy” (1)
Ponieważ w tym czasie pochowano wielu wojowników, wydaje się to wskazywać na jakiś rodzaj armii inwazyjnej. Dr Bietak pisze również o tych pochówkach wojowników, że wiele z nich obejmowało pochówek sługi wraz z wojownikiem. Jak pisze
„służący byli pochowani przed komorami grobowymi niektórych grobów w warstwie F. Ci służący byli dziewczętami o mocnych kościach. Wygląda na to, że zostały pochowane w tym samym czasie, co ich panowie„ (2)
Przypomina to Manetho, który napisał o Hyksosach
”i traktowali wszystkich tubylców z okrutną wrogością, masakrując niektórych i prowadząc w niewolę żony i dzieci innych”.
Ostatni dowód wskazujący na zniszczenie przez Hyksosów jako czas plag Exodusu, które spustoszyły Egipt, pochodzi z pism faraona Hatszepsut z XVIII dynastii. Pojawia się ona w tekście Speos Artemidos. Jest tam napisane
„Przywróciłem to, co zostało zniszczone. Podniosłem to, co wcześniej zostało zniszczone, ponieważ Azjaci byli w środku Delty (w) Avaris, kiedy koczownicy pośród nich niszczyli to, co zostało stworzone „(3)
Z tych słów wydaje się, że Azjaci, tj. Hyksosi, zniszczyli Egipt lub przybyli do Egiptu, gdy został zniszczony. Ponownie oznacza to, że Egipt został zniszczony zarówno przed, jak i podczas pobytu Hyksosów w delcie.
Wszystko to wskazuje na czas, w którym Egipt został zniszczony, czyli pod koniec XIII dynastii, tuż przed inwazją Hyksosów. To właśnie to zniszczenie pozwoliło Hyksosom na inwazję i podbój Egiptu bez napotkania prawdziwego oporu ze strony egipskiej armii. Powodem tego było to, że zostali oni zdziesiątkowani przez plagi egipskie, a znaczna część egipskiej armii została zniszczona w Morzu Trzcin. Okres ten pasuje do historii Exodusu zawartej w Biblii Hebrajskiej.
1)Bietak, Manfred „Avaris, The Capital of the Hyksos” 1996 str. 45
Ibid
2)Redford, Donald „Textual Sources for the Hyksos Period” str. 17 w „The Hyksos: New Historical and Archaeological Perspectives”,
3) Eliezer D. Oren, redaktor 1997 (poniżej znajduje się obraz papirusu Ipuwer).
Przetłumaczono z DeepL.com (wersja darmowa)